فهرست مطالب
کتاب چگونه مرور کتاب بنویسیم: نقد نویسی برای راهنمایی خوانندگان (Writing Reviews for Readers’ Advisory) اثر برد هوپر (Brad Hooper)، راهنمایی ارزشمند برای کتابداران، نویسندگان و دوستداران کتاب است که قصد دارند هنر نگارش نقدهای کتاب را به‌صورت حرفه‌ای بیاموزند. در این کتاب، «هوپر» به‌عنوان یکی از ویراستاران برجسته مجله «بوک لیست» (Booklist)، با ارائه اصول و تکنیک‌های کاربردی، نشان می‌دهد که چگونه نقدهای جذاب، مختصر و مؤثر برای معرفی و راهنمایی خوانندگان نگاشته می‌شود.
این کتاب، در واقع نقشهای جامع برای مسیر نوشتن نقدهای کتاب ارائه می‌دهد و به کتابداران و نویسندگان کمک می‌کند تا نقدهایی بنویسند که نه تنها محتوای کتاب‌ها را به‌خوبی معرفی کند، بلکه ارزش‌ها و ویژگی‌های آنها را نیز به‌صورت کامل برجسته سازد. همچنین، چگونه مرور کتاب بنویسیم؟ به خوانندگان خود یاد می‌دهد چگونه کتاب‌ها را از زاویه‌ای بی‌طرفانه و عمیق بررسی کرده و با نگارش نقدهای ساختارمند و منسجم، مخاطبان بیشتری را به کتاب‌ها و کتابخانه‌ها جذب کنند.
برد هوپر در این کتاب با به اشتراک گذاشتن تجربیات حرفه‌ای خود و ارائه مثال‌های متنوع، از اهمیت نقدهای کتاب در افزایش آگاهی عمومی و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی صحبت می‌کند. این اثر یک منبع آموزشی است که برای هر فرد علاقه‌مند به نقد نویسی، مخصوصاً کتابداران، ضروری است.
بازاریابی از طریق مرور کتاب
یکی از موثرترین روش‌ها برای جذب مخاطبان به کتابخانه و تشویق به استفاده از امکانات آن، ارائه مرورهای کتاب به‌شیوه‌ای است که توجه افراد را جلب کند. مرورهایی که به تازگی به مجموعه افزوده شده‌اند، اگر به صورت استراتژیک در بخش‌های مختلف کتابخانه، وب‌سایت، یا دسترسی‌های عمومی قرار گیرند، می‌توانند به افزایش ارتباط کتابخانه با جامعه کمک کنند.
تنها نقل‌قول از منابع خارجی مانند مجله‌های نقد کتاب کافی نیست؛ چرا که این نوع مرورها معمولاً بر روی جلد کتاب یا در تبلیغات قابل مشاهده‌اند. چنین کاری ممکن است حتی این سوال را برای مخاطب ایجاد کند که چرا خود کتابداران نظر مستقلی ندارند. علاوه بر این، استخدام نویسندگان خارجی برای نگارش مرورهای سفارشی هزینه‌بر است و ممکن است از عهده‌ی بودجه‌ی کتابخانه‌ها خارج باشد.
رویکرد مناسب‌تر این است که مرورهایی تهیه شوند که کتابداران خود آنها را نوشته‌اند؛ مرورهایی که بیانگر نظر و درک مستقل خودشان از کتاب‌ها باشد. این کار نه‌تنها به افزایش اعتبار و جذابیت کتابخانه کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد کتابداران تسلط کافی برای تحلیل و ارزیابی منابع موجود دارند.
یکی از نمونه‌های موفق این استراتژی در یک کنفرانس کتابخانه عمومی در فینیکس، آریزونا، ارائه شد؛ جایی که کتابخانه‌ی شهرستان چارلوت-مکلنبرگ در کارولینای شمالی نشان داد چگونه می‌توان یک وب‌سایت جذاب برای کتابخانه طراحی و نگهداری کرد و مرورهایی از آثار جدید روی آن منتشر نمود. این تجربه به کتابداران این کتابخانه نشان داد که تهیه مرورهای باکیفیت و ساختارمند نیاز به آموزش و راهنمایی دارد.
از این رو، مرورهای کتابخانه‌ای می‌توانند به یکی از ابزارهای اصلی بازاریابی کتابخانه تبدیل شوند و به مخاطبان کمک کنند تا از منابع موجود بیشتر آگاه شوند و کتاب‌هایی مطابق با سلیقه و نیاز خود بیابند.
تفاوت نقد و مرور
مرور کتاب و نقد کتاب از جهات مختلفی با هم تفاوت دارند. مرور کتاب، به عنوان یک ارزیابی کلی و سریع، به تمام جنبه‌های کتاب می‌پردازد و دیدگاهی جامع ارائه می‌دهد. در مقابل، نقد، تمرکز خود را بر روی یکی از ویژگی‌های خاص کتاب قرار داده و آن را به‌طور عمقی بررسی می‌کند. مرورها به دنبال ارائه تصویری کلی و ساده از کتاب هستند، در حالی که نقد به تحلیل و واکاوی دقیق یک جنبه خاص می‌پردازد و معمولاً جزئیات بیشتری دارد.
یکی از تفاوت‌های اصلی میان مرور و نقد، «به‌روز بودن» محتوای مرورها است. مرور کتاب به‌عنوان ابزاری برای معرفی آثار جدید، بلافاصله پس از انتشار کتاب منتشر می‌شود. اما نقد، برخلاف مرور، الزاماً محدود به زمان انتشار نیست و حتی می‌تواند چندین سال پس از انتشار اثر، به بررسی و تحلیل آن بپردازد.
همچنین، تفاوت دیگر مرور و نقد در مخاطبان آنهاست. مرورها اغلب برای عموم مردم و علاقه‌مندان عادی کتاب نوشته می‌شوند، در حالی که نقدها بیشتر به مخاطبان حرفه‌ای یا پژوهشگران اختصاص دارند؛ افرادی که به دنبال تحلیل‌های عمیق‌تری از یک اثر ادبی یا علمی هستند.
به‌طور کلی، مرورها به دنبال جذب مخاطبان عمومی و افزایش علاقه به خواندن کتاب هستند، در حالی که نقدها بیشتر به پژوهش‌های عمیق و تخصصی گرایش دارند و مخاطبان خاص‌تری دارند.
دو نوع مرور: قبل و بعد از انتشار
در دنیای کتاب، دو نوع مرور وجود دارد که هرکدام هدف و مخاطب خاص خود را دارند: مرورهایی که پیش از انتشار کتاب انجام می‌شوند و مرورهایی که پس از انتشار منتشر می‌گردند. مرورهای قبل از انتشار، که معمولاً در رسانه‌های تخصصی و مجلاتی چون بوک‌لیست (Booklist) و لایبرری جورنال (Library Journal) منتشر می‌شوند، برای کتابداران و کتاب‌فروشان نوشته می‌شوند. هدف اصلی این مرورها، کمک به کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌ها در انتخاب و تهیه عناوینی است که پیش‌بینی می‌شود در آینده محبوبیت زیادی پیدا کنند یا تقاضای بالایی داشته باشند.
در این نوع مرور، علاوه بر ارزیابی مختصر از محتوای کتاب، به کاربرد کتاب نیز اشاره می‌شود. مثلاً ممکن است مرورگر پیشنهاد دهد که کتاب به دلیل موضوع خاص خود، برای بخشی از مجموعه‌های پژوهشی یا پاسخگویی به سؤالات مراجعین مناسب باشد. همچنین ممکن است اشاره شود که این کتاب یا محصول صوتی، برای آن دسته از مخاطبانی که علاقه‌مند به موضوعات خاصی هستند، مناسب است و باید به طور ویژه در مجموعه قرار گیرد.
نوع دوم، مرورهایی است که همزمان یا پس از انتشار کتاب منتشر می‌شوند و بیشتر در رسانه‌های عمومی مانند روزنامه‌ها و مجلات عمومی دیده می‌شوند. هدف این مرورها اطلاع‌رسانی به عموم مردم درباره کتاب‌های جدید است تا به آنها کمک کنند تصمیم بگیرند آیا علاقه‌مند به مطالعه آن کتاب هستند یا خیر.
این دو نوع مرور هر دو می‌توانند نقشی اساسی در ارتقای مجموعه‌های کتابخانه‌ای داشته باشند و به کتابداران این امکان را می‌دهند تا با ارزیابی بهتر، عناوینی که نیاز جامعه را برآورده می‌کنند، انتخاب کنند.
محتوای یک مرور کتاب
هر مرور کتاب باید به دو سوال اصلی پاسخ دهد: «کتاب درباره‌ی چیست؟» و «چقدر خوب است؟» این دو پرسش ستون اصلی هر مرور کتاب هستند و نباید نادیده گرفته شوند. در مرورهای کوتاه، باید به صورت مختصر به این دو سوال پاسخ داده شود تا خواننده به‌طور کلی با موضوع و کیفیت کتاب آشنا شود. مرورهای بلندتر، که به ۵۰۰ کلمه یا بیشتر می‌رسند، می‌توانند به جزئیات بیشتری در هر دو زمینه بپردازند، اما همچنان نیاز است که هر دو سوال به‌طور کامل پوشش داده شوند.
یکی از ویژگی‌های کلیدی مرورهای موثر، تمرکز بیشتر بر روی محتوای کتاب است. در حقیقت، اکثر خوانندگان به‌خصوص کتابداران و مخاطبان عمومی، بیشتر به این علاقه‌مند هستند که بدانند کتاب در مورد چه موضوعی است. برای مثال، در مرور یک کتاب غیرداستانی، تمرکز اصلی بر ارائه‌ی اطلاعات اساسی و مفاهیم کلیدی کتاب خواهد بود. همچنین، از آنجا که توصیف کیفیت کتاب معمولاً به توضیحات مختصری نیاز دارد، بخش بیشتری از مرور باید به محتوای کتاب اختصاص یابد.
در مورد کتاب‌های داستانی، پنج عنصر اصلی داستان‌نویسی شامل شخصیت، طرح، مضمون، مکان و سبک، به درک بهتری از محتوای داستان کمک می‌کنند. درک شخصیت‌ها و اعمال آنها می‌تواند به شناسایی طرح و مضمون کمک کند. مرورگرانی که به‌خوبی این عناصر را تحلیل می‌کنند، می‌توانند نقدی جامع و جذاب ارائه دهند که خواننده را به‌طور کامل با کتاب آشنا کند.
ویژگی‌های یک مرور خوب
یک مرور خوب باید در درجه‌ی اول زنده و جذاب باشد. خوانندگان از متنی که خشک و بی‌روح نوشته شده، دلسرد می‌شوند و ممکن است حتی از مطالعه‌ی کتابی که مرور مثبت بر آن نوشته شده، منصرف شوند. زبان نوشتاری مرور باید متناسب با لحن کتاب باشد؛ به این معنا که اگر کتاب دارای طنز است، مرور نیز باید این حس را به خواننده منتقل کند و اگر موضوعی جدی دارد، باید با لحنی مشابه بیان شود.
ویژگی دیگر یک مرور خوب، صمیمیت و ساده‌نویسی است. مرورگر نباید با لحن نصیحت‌گونه یا از بالا به پایین با مخاطب صحبت کند، چراکه این امر خواننده را از ادامه‌ی مطالعه بازمی‌دارد. در عوض، مرور باید اطلاعات و ارزیابی‌های خود را به گونه‌ای بیان کند که خواننده به‌طور طبیعی با آن همراه شود.
در نهایت، مرور نباید به تفسیرهای بلند و پیچیده از داستان یا محتوای کتاب بپردازد. بیان خلاصه و مستقیم محتوای کتاب همراه با ارزیابی مختصر اما دقیق، رویکردی است که خوانندگان انتظار دارند. به همین دلیل، مرورگر باید بدون استفاده از زبان پیچیده یا توصیفات غیرضروری، نظر خود را صریح و ساده بیان کند.
ویژگی‌های یک مرورگر خوب
برای تبدیل‌شدن به یک مرورگر خوب، سه عامل حیاتی وجود دارد: تجربه خواندن کتاب، تجربه خواندن مرورها، و تجربه نوشتن مرور. افرادی که به نوشتن مرور علاقه‌مندند معمولاً به عنوان «عاشقان کتاب» شناخته می‌شوند. این علاقه‌مندان باید کتاب‌ها و محتوای صوتی را با دید انتقادی بخوانند، نه صرفاً برای لذت. خواندن انتقادی، اگرچه ممکن است از لذت ساده مطالعه بکاهد، اما برای یک مرورگر ضروری است و به تحلیل عمیق‌تر اثر کمک می‌کند.
یکی از ویژگی‌های مهم مرورگر خوب، ذهنیت گشاده و پذیرش سبک‌های مختلف نویسندگی است. این امر مستلزم توانایی درک سبک‌های متنوع و واکنش به هر نوع سبک به صورت مجزا است. مرورگر باید بتواند بدون پیش‌داوری‌های شخصی، اثر را ارزیابی کند و از انتقاد غیرمنصفانه پرهیز نماید. برای مثال، اگر موضوعی مثل علوم برای مرورگر جالب نیست، نباید کتاب علمی را نقد کند؛ بلکه باید نقد چنین کتابی را به فردی واگذار کند که علاقه و دانش کافی در این زمینه دارد.
یک مرورگر خوب قادر است در عین بررسی جزئیات، نگاه کلی خود را نیز حفظ کند و همزمان به بخش‌های مختلف اثر توجه کند. این دیدگاه کلی به مرورگر کمک می‌کند تا نقدی متوازن ارائه دهد و ارزش کلی کتاب را بدون گم شدن در جزئیات به مخاطب منتقل کند.
کارگاه‌های آموزش نقد نویسی
یکی از مهم‌ترین نقشهای کتابخانه‌های عمومی، علاوه بر نگهداری منابع و ارائه اطلاعات، برگزاری برنامه‌های عمومی برای جامعه است. یکی از این برنامه‌ها می‌تواند برگزاری کارگاه‌های نقد نویسی باشد. با این حال، پیش از پرداختن به جنبه‌های خدمات عمومی این کارگاه‌ها، لازم است خدمات نقد نویسی داخلی برای کارکنان کتابخانه‌ها مورد توجه قرار گیرد.
بسیاری از کتابداران به دلایل مختلف، مانند وظایف شغلی یا علاقه‌های شخصی، به نقد نویسی علاقه‌مند هستند. بنابراین، اجرای برنامه‌های نقد نویسی می‌تواند به این افراد کمک کند تا توانایی‌های خود را بهبود بخشیده و از آن در استراتژی‌های بازاریابی کتابخانه، مانند معرفی کتاب‌های جدید در وب‌سایت کتابخانه یا تهیه بروشورهای راهنمای خوانندگان، استفاده کنند.
برنامه‌ریزی و اجرای کارگاه نقد نویسی
برای برگزاری یک کارگاه نقد نویسی، در نظر بگیرید که این کارگاه باید با مشارکت فعالانه افراد همراه باشد و نه به شکل یک ارائه تئوری. در اولین گام، بهتر است فردی با تجربه در نقد نویسی، چه یک نویسنده محلی و چه یکی از کارکنان کتابخانه، که تجربه نقد بیشتری دارد، مسئولیت برگزاری کارگاه را بر عهده گیرد. اگر مسئول کارگاه تجربه محدودی در نقد نویسی دارد، می‌تواند با مطالعه این کتاب، با اصول آن آشنا شود.
حدود ده روز پیش از کارگاه، از شرکت‌کنندگان بخواهید تا نقد کوتاهی از یک کتاب یا کتاب صوتی جدید نوشته و به‌صورت ناشناس به هماهنگ‌کننده کارگاه تحویل دهند. سپس نقدهای هر فرد کپی شده و بدون نام نویسنده به بقیه شرکت‌کنندگان توزیع می‌شود تا در طول کارگاه مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
در ابتدای کارگاه، فرد برگزارکننده باید عناصر اساسی نقد و ویژگی‌های یک منتقد خوب را شرح دهد و سپس مباحثه آغاز شود. در این بحث‌ها، نویسنده نقد مورد بررسی باید ناشناس باقی بماند تا نیاز به دفاع از نوشته خود نداشته باشد و بتواند بازخوردهای مختلف را بی‌طرفانه دریافت کند.
راهنمایی‌های لازم برای کارگاه
بهترین تعداد شرکت‌کنندگان برای یک کارگاه نقد نویسی حدود دوازده نفر است. این تعداد به برگزاری کارگاه در یک زمان معین و همچنین بحث کامل در مورد نقدهای ارائه شده کمک می‌کند. در صورتی که تعداد افراد علاقه‌مند بیشتر باشد، می‌توان چند کارگاه مجزا برگزار کرد.
در نهایت، برگزارکننده کارگاه می‌تواند فرم ارزیابی ساده‌ای شامل سه سوال تهیه کند: کدام بخش کارگاه مفیدتر بود؟ کدام بخش کمتر مفید بود؟ و میزان اثربخشی کلی کارگاه را از یک تا ده ارزیابی کنند. بازخوردهای به دست آمده می‌تواند به بهبود کیفیت کارگاه و تبلیغ آن در میان دیگر کتابداران کمک کند.
نوشتن مرور برای کتاب‌های صوتی
مرور کتاب‌های صوتی چالشی متفاوت نسبت به مرور کتاب‌های چاپی دارد. در مرور کتاب صوتی، به‌ویژه عنصر روایت اهمیت اساسی دارد. برخلاف کتاب‌های چاپی که تمرکز بر نویسنده و متن است، در کتاب‌های صوتی، نقش راوی و نحوه انتقال محتوا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. از این‌رو، مرورگر باید به‌دقت تاثیر راوی بر تجربه شنیداری و چگونگی جان بخشیدن به شخصیت‌ها و داستان را ارزیابی کند.
در مرور کتاب صوتی، نخستین گام، شنیدن کامل اثر و ثبت یادداشت‌هاست. شنیدن فعال و دقیق، ضروری است، چراکه باید تمام جنبه‌های روایت، مانند آهنگ صدا، وضوح، تلفظ درست، و هماهنگی با سبک و مضمون داستان، بررسی شود. برای مثال، اگر کتاب دارای لهجه‌های خاص است، راوی باید بتواند این لهجه‌ها را به‌درستی و به‌شیوه‌ای طبیعی اجرا کند.
جنبه‌های دیگری مانند سرعت خوانش، تطابق آن با سبک کتاب، و تغییرات در لحن و حالت صدا برای ایجاد جذابیت و تاثیرگذاری بیشتر، نیز باید مورد توجه قرار گیرند. اگر کتاب پر از هیجان یا تعلیق است، راوی باید بتواند حس لحظات پرتنش را به شنونده منتقل کند. همچنین، اگر کتاب دارای عبارات یا اصطلاحات خاص است، تلفظ و انتقال صحیح آنها به شنونده می‌تواند به تجربه شنیداری کمک کند.
در نهایت، مرورگر می‌تواند با اشاره به سایر کتاب‌های صوتی مشابه، اطلاعات بیشتری را به خواننده ارائه دهد و تجربه شنیداری را برای شنونده آگاهانه‌تر و جذاب‌تر سازد.
پیوست: مرورگران مورد علاقه‌ی من
در این بخش، نویسنده به معرفی تعدادی از منتقدان برجسته‌ای می‌پردازد که سبک و شیوه نقدشان تأثیر عمیقی بر او گذاشته است. این منتقدان، به زعم نویسنده، افرادی هستند که نقدهایشان همواره برای خوانندگان و به‌ویژه مرورگران تازه‌کار آموزنده و الهام‌بخش است.
جان آپدایک (John Updike)
جان آپدایک، یکی از شناخته‌شده‌ترین مرورگران زمان خود و نویسنده‌ای توانا، بیشتر برای نوشته‌هایش در مجله نیویورکر و آثار جمع‌آوری شده‌اش مانند Hugging the Shore و Due Considerations شهرت دارد. آپدایک در نقدهای خود، از زبان غنی و تصویری استفاده می‌کند و هیچ‌گاه خود را از نویسندگان سخت‌خوانی چون نویسندگان اروپای شرقی دور نگه نمی‌دارد. همچنین، او توانایی ارائه‌ی دیدگاه‌های بدون پیش‌داوری را داشته و نقدهایش همواره عمیق و بدون توهین به آثار دیگران بوده است.
اودورا ولتی (Eudora Welty)
اودورا ولتی، نویسنده و مرورگری است که داستان‌های کوتاه و نقدهای او به‌ویژه در بخش مرور کتاب‌های روزنامه نیویورک تایمز از شهرت بالایی برخوردار است. سبک نقد او، هم ساده و هم رسا، به خوانندگان کمک می‌کند که نه‌تنها با آثار آشنا شوند، بلکه انگیزه‌ای قوی برای مطالعه آنها پیدا کنند.
نونا بالاکیان (Nona Balakian)
نونا بالاکیان، منتقد ادبی برجسته‌ای که در نیویورک تایمز فعالیت داشت، با نقدهای بی‌پرده و دقیقش شهرت یافت. او در نقدهایش به‌سرعت به اصل کتاب می‌پرداخت و همواره بر نقاط قوت و ضعف اثر تاکید می‌کرد. این سادگی و بی‌پیرایگی در سبک او، مرورهایش را خواندنی و جذاب کرده است.
والتر کرن (Walter Kirn)
والتر کرن، مرورگری با سبک پرحرارت و جسور، که نقدهایش در نیویورک تایمز به چاپ می‌رسید، با زبانی گزنده و شجاعانه به نقد آثار می‌پردازد. کرن به‌خاطر سبک پرشور خود، مخاطبان زیادی را جذب کرده است، چرا که نقدهایش همواره صریح و پرانرژی است.
این مرورگران، به‌ویژه برای مرورگران تازه‌کار، مثال‌هایی الهام‌بخش از هنر نقد نویسی هستند و خواندن آثارشان می‌تواند به تقویت درک و توانایی نقد موثر کمک کند
سخن پایانی
نوشتن نقدهای کتاب شاید در نگاه اول وظیفه‌ای ساده به نظر برسد، اما در واقع فرصتی ارزشمند است که به ما امکان می‌دهد به عمیق‌ترین لایه‌های هر اثر ادبی یا علمی نفوذ کنیم و به واسطه کلمات، خوانندگان را به سوی دنیای ناشناخته‌ای دعوت کنیم. هر نقد، پلی است میان کتاب و خواننده، راهی برای انتقال پیام نویسنده به دنیای وسیع‌تر از افکار و ایده‌های فردی.
وقتی دست به نوشتن نقدی می‌زنید، شما نه‌تنها تجربیات و احساسات خود را با خوانندگان به اشتراک می‌گذارید، بلکه دنیای وسیع‌تر ادبیات را نیز به شیوه‌ای متفاوت می‌سازید و شکل می‌دهید. شما کتاب‌ها را برای خوانندگان زنده می‌کنید، به آنها عمق و روح می‌بخشید و به هر کتاب صدایی می‌دهید که فراتر از نوشته‌های خام آن است.
امید است که پس از مطالعه این کتاب، شما نیز با اشتیاقی تازه به دنیای نقد کتاب بپیوندید و با هر مرور، دریچه‌ای به دنیایی دیگر بگشایید. نوشتن نقدها تنها مهارتی نیست؛ بلکه هنر و رسالتی است برای رساندن اندیشه‌های نویسندگان به قلب‌های تپنده خوانندگان، تا ادبیات همچنان زنده، پرشور و جاودان بماند.
