در سال ۲۰۲۵، گرایش به خوانش، یا به عبارت دیگر فرهنگ مطالعه، تحت‌تأثیر نگرانی‌های زیست‌محیطی و اهداف توسعه پایدار قرار گرفته است. این تحول نه‌تنها روی فرمت‌های مطالعه (چاپی، دیجیتال، صوتی) تأثیر گذاشته، بلکه نحوه‌ی خرید، اشتراک، و به‌اشتراک‌گذاری کتاب نیز را بازتعریف کرده است. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که خوانندگان نه تنها به دنبال محتوا هستند، بلکه می‌خواهند انتخاب‌هایی سازگار با محیط زیست داشته باشند.
رفتار هدفمند در خرید کتاب چاپی
بسیاری از خوانندگان امروز، خرید بی‌رویه کتاب‌های چاپی را کنار گذاشته‌اند و به‌جای آن به خرید دقیق و هدفمند گرایش یافته‌اند. دیگر خریدهای حجیم برای نمایش مد نیست؛ در عوض، افراد کمتر کتاب می‌خرند ولی آن‌هایی را که خریداری می‌کنند، واقعاً مورد استفاده قرار می‌دهند یا نگه می‌دارند. این رویکرد سازگار با سبک زندگی پایدار است زیرا میزان مصرف منابع را کاهش می‌دهد و کیفیت توجه را افزایش می‌دهد.
احیای کتابخانه‌ها و قرض‌دادن کتاب
در سال ۲۰۲۵، کتابخانه‌ها به‌ویژه با توسعه خدمات امانت دیجیتال، اهمیت زیادی یافته‌اند. کاربران نه‌تنها کتاب‌های فیزیکی بلکه نسخه‌های دیجیتال را نیز قرض می‌گیرند و این روند ضمن کاهش هزینه و مصرف مواد، حس مشارکت اجتماعی را تقویت می‌کند. بازپس‌گیری تجربه قدیمی استفاده جمعی از کتاب، ضمن بازیافت منابع، بخشی از فرهنگ جدید مطالعه است.
رشد بازار کتاب‌های دست‌دوم
بازار کتاب‌های دست‌دوم در سراسر جهان رشد قابل‌توجهی داشته است. ارزش این بازار در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۵.۳۲ میلیارد دلار بوده و در سال ۲۰۲۵ با رشد بیش از ۷٪ به ۲۷.۱۳ میلیارد دلار رسیده است. دلیل این رشد چندوجهی است:
- کاهش هزینه خرید کتاب برای مصرف‌کننده
- افزایش آگاهی زیست‌محیطی درباره استفاده مجدد و اشتراک‌گذاری کتاب
- ظهور اپ‌ها و انجمن‌های آنلاین تبادل، فروش یا اهدای کتاب‌های دست‌دوم به‌همراه توضیحات تجربه خواننده.
این بازار در حال تبدیل شدن به یک فرهنگ جمعی با هسته اجتماعی قوی بوده و بسیاری از خوانندگان از این روش برای تأمین کتاب‌های مورد علاقه خود استفاده می‌کنند.
واکنش ناشران: چاپ سبز و بازاریابی پایدار
ناشران هم از این تغییرات آگاه‌اند و برای پاسخ به بازار پیرو سیاست‌گذاری زیست‌محیطی، اقداماتی مانند زیر را در پیش گرفته‌اند:
- استفاده از کاغذ بازیافتی یا منبع‌دارای گواهی FSC
- به‌کارگیری جوهرهای گیاهی (گیاهی یا سویا) به‌جای ترکیبات نفتی
- استفاده از چاپ بر اساس سفارش (print-on-demand) که ضایعات ناشی از چاپ اضافی را کاهش می‌دهد
- ارسال با گزینه‌های جبران کربن و حمل‌ونقل پاک برای کاهش اثرات محیط‌زیستی.
بسیاری از ناشران بزرگ نیز اهداف انتشار کربن‌خنثی تا سال ۲۰۵۰ را اعلام کرده‌اند، یا در قالب پلتفرم‌هایی مانند SDG Publishers Compact به امضای تعهدات پایداری سازمان ملل در نشر پیوسته‌اند.
ادغام مطالعه و سلامت جسمانی
یکی از گرایش‌های جالب و نوظهور در سال ۲۰۲۵، ترکیب مطالعه با فعالیت بدنی است:
- شنیدن کتاب صوتی در حین ورزش، استفاده از اپ‌هایی با تمرینات ورزشی هماهنگ با شدت روایی داستان
- «باشگاه‌های پیاده‌روی کتابخوانی» که اعضا هنگام پیاده‌روی درباره کتاب‌ها گفتگو می‌کنند و زیر نظر اپ‌های مسیریابی، «مسیری ادبی» می‌سازند.
- ناشران کتاب‌هایی منتشر کرده‌اند که مخصوص فضاهای تمرینی طراحی شده‌اند و داستان‌ها با ضربان یا ریتم تمرین همراه می‌شوند.
این هم‌افزایی میان ذهن و جسم الهام‌بخش یک سبک زندگی جامع و پایدار در خواندن است.
انتخاب فرمت هوشمندانه برای مصرف کمتر
درک صحیح از تأثیرات زیست‌محیطی انتخاب فرمت مطالعه اهمیت دارد:
- کتاب کاغذی اگر چندین بار خوانده، به دیگران داده یا نگهداری شود، تأثیر محیطی‌اش به‌تدریج کاهش می‌یابد
- دستگاه‌های کتاب‌خوان (e-readers) در صورتی کم‌مصرف باشد و برای مدت طولانی استفاده شود، نسبت به خرید نسخه‌های چاپی چند کتاب مزیت زیست‌محیطی دارند.
در مجموع، انتخاب آگاهانه فرمت مطالعه و تداوم استفاده، تأثیر بالایی در مدیریت پسماند و آلودگی خواهد داشت.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
فرهنگ مطالعه در سال ۲۰۲۵ و جلوتر، به‌ویژه تحت تأثیر نگرش‌های زیست‌محیطی، به‌سمت «مطالعه پایدار» حرکت کرده است. در این مسیر:
- خوانندگان با انتخاب‌های هدفمندتر، قرض‌کردن یا خرید کتاب دست‌دوم، مصرف منابع را کاهش داده‌اند
- ناشران با تعهد به چاپ سبز، دیجیتال‌اول بودن، و تعهدات کربن‌خنثی، پاسخ‌گو به ارزش‌های مخاطبین خود هستند
- سبک زندگی‌های مطالعه با ترکیب فعالیت بدنی، دقت در انتخاب فرمت و استفاده ادامه‌دار، نماینده یک رویکرد کلی به سلامت، محیط و تفکر است
در کل، این رویکرد نه فقط یک گرایش گذرا، بلکه حرکتی پایدار و اخلاق‌محور برای آینده مطالعه و نشر محسوب می‌شود.
